Cmentarna kaplica pw. św. Eufrozyny z Połocka

      Od 1882 roku wierni parafii św. Mikołaja Cudotwórcy w Białymstoku grzebani byli na nowym cmentarzu w dzielnicy Wygoda. W tym czasie teren ów znajdował się poza administracyjnymi granicami miasta. W 1901 roku, staraniem ówczesnego proboszcza ks. Pawła Zielińskiego, dokonano konsekracji cmentarnej kaplicy pw. Wszystkich Świętych. Okres międzywojenny przyniósł istotne zmiany w położeniu Cerkwi w Polsce i w Białymstoku. Sanacja traktowała prawosławie jako relikt zaborów i za wszelką cenę dążyła do jego osłabienia. W wyniku podjętych działań w strefie obecnego miasta czynne pozostały jedynie dwie parafie - św. Mikołaja i Zaśnięcia NMP (Starosielce). Wytyczenie wschodnich granic państwowych po II wojnie światowej, rozbiło diecezję grodzieńską na dwie części (po stronie polskiej i białoruskiej). Reorganizując strukturę PAKP Sobór Biskupów zdecydował o utworzeniu diecezji białostocko-gdańskiej. 7 września 1951 roku cerkiew św. Mikołaja otrzymała status świątyni katedralnej. Szybki rozwój przemysłu i osiedli z "wielkiej płyty" spowodował znaczny wzrost liczby mieszkańców Białegostoku. Pojawiła się pilna potrzeba erygowania nowych parafii. Decyzją arcybiskupa Sawy (ordynariuszem diecezji został w 1981 roku) utworzono parafię Wszystkich Świętych. Od 15 lipca 1982 roku cmentarna kaplica na Wygodzie zaczęła pełnić funkcję cerkwi parafialnej. Proboszczem nowej placówki został ks. Aleksander Chilimoniuk.
      Przejęcie cmentarza pod zarząd parafii Wszystkich Świętych zdynamizowało starania soboru o wytyczenie nowego miejsca na "wieczny spoczynek" wiernych. Proboszcz katedry, ks. Serafin Żeleźniakowicz, we wrześniu 1984 roku złożył na ręce Geodety Miejskiego podanie, by w związku z wyczerpaniem powierzchni grzebalnej na istniejącym cmentarzu, działkę przy ul. Szosa Ełcka 7 przeznaczyć na pochówek zmarłych. Wniosek został rozpatrzony odmownie. Poszukiwania innego terenu swój finał znalazły dopiero w 1986 roku. Parafii św. Mikołaja przyznano wówczas prawo do ziemi na peryferiach Białegostoku - przy ul. Olejniczka 67 (obecnie ul. św. Andrzeja Boboli). 31 października Wojewoda Białostocki wydał decyzję w sprawie ustalenia lokalizacji nowego cmentarza wyznaniowego. Postanowienie stwierdzało, że grunty na Słonecznym Stoku (o numerach geodezyjnych 242 i 243) wyłączone zostają z produkcji rolniczej. Parafii nakazano opracowanie planu realizacyjnego zagospodarowania powierzchni grzebalnej i uzgodnienie go z Wojewódzkim Inspektoratem Sanitarnym. W grudniu 1986 roku sobór św. Mikołaja w/w działki nabył prawomocnym aktem notarialnym. Oficjalne zezwolenie na budowę cmentarza Wydział Urbanizacji, Architektury i Nadzoru Budowlanego Urzędu Miejskiego w Białymstoku wydał z dniem 13 listopada 1987 roku (na terenie o powierzchni 8,3 ha zaplanowano lokalizację 8000 grobów).
      Inicjatorem budowy cmentarnej cerkwi św. Eufrozyny był ówczesny proboszcz katedry, ks. Serafin Żeleźniakowicz. 10 lutego 1988 roku Wicewojewoda Białostocki oddzielnym pismem ustalił położenie kaplicy i zalecił opracowanie projektu technicznego obiektu. Wykonaniem odpowiednich planów zajęli się architekci: Aleksander Bielski i Jan Kielecki. Powstała świątynia, która ma dwie kondygnacje. Do celebry nabożeństw przeznaczony jest poziom górny, który liczy 150 m2 powierzchni. 1 września 1990 roku podczas uroczyści poświęcenia cmentarza wmurowano kamień węgielny pod budowę kaplicy. Mimo początkowych trudności (związanych z uzyskaniem zezwolenia na korzystanie z linii wysokiego napięcia oraz doprowadzeniem bieżącej wody do miejsca budowy) prace posuwały się bardzo szybko. Już w czerwcu 1992 roku kopułę świątyni zwieńczył krzyż. Ceremonii podniesienia krzyża przewodniczył arcybiskup Sawa w asyście licznie przybyłego duchowieństwa. Rok później, 5 czerwca 1993 roku, w budującej się kaplicy celebrowano pierwszą św. Liturgię. 1 listopada 1993 roku ówczesny ordynariusz diecezji dokonał poświęcenia ołtarza i konsekracji świątyni. Do dnia dzisiejszego cerkiew św. Eufrozyny jest własnością parafii św. Mikołaja Cudotwórcy w Białymstoku.
      Cotygodniowo, w sobotę, w cmentarnej kaplicy księżnej z Połocka celebrowana jest Święta Liturgia. W pierwszą i trzecią niedzielę miesiąca w intencji zmarłych odprawiany jest akatyst. Powyższe nabożeństwa obsługuje kler soboru. Oprócz wspomnianych służb, stałym elementem modlitwy w cerkwi św. Eufrozyny są egzekwie (pogrzeb) - celebra w dniu złożenia do grobu. Trzy razy w roku dokonuje się święcenia grobów: w wielkanocną sobotę, 5 czerwca (święto parafialne) oraz 1 listopada (w dzień św. Jana Rylskiego).

5 czerwiec (23 maj wg starego stylu) - dzień św. mcz. Eufrozyny księżnej Połockiej.

1 listopad (19 październik wg kalendarza juliańskiego) - dzień św. Jana Rylskiego (święto konsekracji kaplicy).

sobota, godz. 8:45 - Liturgia Święta

niedziela (pierwsza i trzecia), godz. 15:00 - akatyst za zmarłych (akafist)

Zdjęcia cerkwi św. Eufrozyny

      Z powodu ubogich źródeł o życiu świętej mniszki nie można powiedzieć zbyt wiele. Dokładna data jej urodzin nie jest znana. Najbardziej prawdopodobny wydaje się rok 1104. Święta Eufrozyna przyszła na świat jako księżna połocka o świeckim imieniu Predsława. Rodzice swą córkę wychowywali na przyszłą władczynię. Uczono ją kurtuazji i dostojeństwa w zachowaniu i słowie, zgłębiała grekę, łacinę, muzykę i taniec. Gdy ukończyła 12 lat ojciec i matka zaczęli myśleć o jej zamążpójściu. W tajemnicy przed nimi Predsława uciekła do klasztoru. Przełożoną monastycznej wspólnoty była jej ciotka - ona też zaopiekowała się córką połockiego księcia. Niedoszła księżna złożyła niebawem śluby zakonne (przyjmując imię Eufrozyna). Całkowite oddanie modlitwie, postom i zgłębianiu Pisma Świętego odrodziło ją duchowo. Po kilku latach w klasztorze, Eufrozyna przeniosła się do cel zakonnych przy soborze św. Zofii - Mądrości Bożej w Połocku. Głównym jej zajęciem było wówczas przepisywanie nabożnych ksiąg.
      Około 1128 roku połocki biskup Eliasz błogosławił młodej mniszce na założenie żeńskiego monasteru. Ofiarowane przez rodzinę środki pomogły Eufrozynie zorganizować klasztor Przemienienia Pańskiego. Zakonne siostry osiedliły się w miejscu szczególnym. Zwano je Sielco (wcześniej znajdowała się tam cerkiew Spasa, w kryptach której grzebano pierwszych połockich biskupów). Wyjątkowość przełożonej szybko zyskała wspólnocie przychylność i oddanie lokalnej społeczności. Wokół Eufrozyny zaczęli się skupiać architekci, złotnicy, ikonografowie, rzeźbiarze, kowale i ludwisarze. Nadania władz świeckich znacznie podniosły stan zamożności klasztoru, a to z kolei pozwoliło na budowę nowej kamiennej świątyni. Cerkiew Zbawiciela wzniesiono w rekordowym czasie - 30 tygodni. W XII wieku była ona największym osiągnięciem architektury na tych ziemiach. W niemal niezmienionym stanie przetrwała do dziś.
      Na zamówienie ihumeni Eufrozyny utalentowany jubiler Lazar Bohsza do nowej świątyni Spasa wykonał sześcioramienny krzyż z drzewa cyprysowego. Krucyfiks miał służyć do przechowywania relikwii. Pokryty był srebrem i złotem oraz wysadzany szlachetnymi kamieniami i perłami. Zlecenie przełożonej zrealizowane zostało w 1161 roku. Przez wiele wieków krzyż Eufrozyny stanowił największą świętość klasztoru. Niestety w latach 20. XX wieku w jego posiadanie weszli badacze radzieccy. Krucyfiks trafił do muzeum w Mohylewie, a od 1941 roku (po napaści III Rzeszy na ZSRR) zaginął zupełnie. Odtworzył go w 1998 roku Mikołaj Kuźmicz (mistrz z Brześcia poświęcił na to pięć lat mozolnej pracy). Krzyż Eufrozyny to nie tylko symbol świętości - to symbol państwowości Białorusi.
      U schyłku życia, w 1167 roku, św. Eufrozyna udała się w pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Dystans między Połockiem a Jerozolimą zdecydowano się pokonać pieszo. Po przekroczeniu granicy Bizancjum pielgrzymi napotkali na swej drodze wojska imperatora Manuela Komnena (1143-1180). Głównodowodzący armią skierował ihumenię i jej orszak do Konstantynopola. Połocką mniszkę przyjęto w stolicy z honorami i atencją należną osobie książęcego rodu.
      Trudy pielgrzymki bardzo nadwątliły siły Eufrozyny. Po przybyciu do Jerozolimy zaledwie trzy razy zdążyła odwiedzić świątynię Zmartwychwstania i pokłonić się Grobowi Pańskiemu. Wkrótce zaniemogła, a po kilku tygodniach choroby zmarła. 23 maja 1173 roku (nowy styl jeszcze wówczas nie istniał) jej ciało pochowano w monasterze św. Teodozego.
      W 1187 roku po bitwie pod Hittinem muzułmanie zdobyli Jerozolimę. Sułtan Saladyn pozwolił jednak ruskim mnichom przewieść ciało św. Eufrozyny z Palestyny do Ławry Pieczerskiej w Kijowie. Relikwie przełożonej złożono w Bliżnich Pieszczerach. Utworzony przez św. ihumenię żeński klasztor "koło cerkwi Spasa" odrodził się ponownie w 1841 roku. Pół roku później z soboru św. Zofii - Mądrości Bożej w Połocku przeniesiono do cerkwi Przemienienia Pańskiego krzyż św. Eufrozyny. Równolegle podjęto starania o powrót relikwii z Kijowa. Zabiegi długo były bezowocne. Dopiero Wszechrosyjski Sobór z 1909 roku pozwolił moszczy księżnej-mniszki przenieść na rodzinną ziemię. Uroczystości rozpoczęły się 22 kwietnia na Ukrainie i zakończyły 23 maja 1910 roku w Spaso-Eufrozyńskim Monasterze. Komunistyczne władze Związku Radzieckiego w 1921 roku skonfiskowały sarkofag z relikwiami świętej. W maju następnego roku grobnica została otworzona, a moszczy trafiły do Muzeum Ateizmu w Witebsku. Dwadzieścia lat później, 23 października 1943 roku, połockie mniszki wyprosiły u niemieckich okupantów zbezczeszczoną świętość. Po długiej wędrówce relikwie św. Eufrozyny wróciły wreszcie do założonego przez nią monasteru.

      Prawosławna ikona przedstawia św. Eufrozynę Połocką pod postacią niewiasty w ciemnym habicie wielkiej schizmy. Jej ręce złożone są zwykle na piersiach. Jednak bardzo często księżna-ihumenia trzyma w prawej ręce sześcioramienny krzyż św. Eufrozyny, w lewej zaś - makietę soboru Hagia Sophia w Połocku. "Matka ziemi ruskiej i żeńskiego monastycyzmu" jest jedną z czołowych postaci, które odnajdujemy na ikonach "Soboru świętych ziemi białoruskiej".
      Pamięć św. Eufrozyny Połockiej Cerkiew czci 5 czerwca (23 maja wg kalendarza juliańskiego) oraz w 10-tą niedzielę po Wielkanocy (Wszystkich Świętych Ziemi Białoruskiej).

Podrażajuszczy dwanadiesiatoletna dwanadiesiatoletnu Christu, uczciwszemu wo swiatiliszczy Bożiju Słowu, posledowała jesi Jewfrosinije. Sławu wremiennuju i ziemnaho obrucznika ostawlszy i wsia mirskaja prezrewszy, krasniejszemu pacze wsiech Christu siebie uniewiestiła jesi, krest wziemszy, putiem anhielskaho żitija szestwujuszczy i mnogaja k Niemu nastawlajuszczy, wo błagouchanii mira w Niebiesnyj Czertog wostiekła jesi, idieże moli, Jeho że wozlubiła jesi, o cztuszczych błagoczestiju pamiat` twoju.

Wiesielisia, ziemle połotskaja, krasujsia i likuj obitiel Spasowa, sie bo Hospod` ispołni żełanije sierdca waszeho: duchownaja mati wasza i predstatielnica Jewfrosinija, bogomudraja jako ptica wozletie ot grada Kijewa, i jako gorlica obretie gniezdo swoje wo obitieli drewnieho udieła swojeho, idieże sobirajet ptiency swoja pod krylie swoi, sochraniti i utwierditi ja w prawowierii, priszestwijem mnogocelebnych moszczej swoich proswietiti omraczennaja, sobrati rastoczennaja, razogna i tmu iskuszenij i bied ot wopijuszczych wierno: spasaj nas molitwami twoimi, jako predstatielnica nasza prepodobnaja mati Jewfrosinija.

Izbranniej Bogom ot samaho rożdienija, i pryzwanniej na służenije Jemu, w czinie anhielstiem Hospodiewi posłużywszej swiato, i prepodobno pożywszej, i nynie s niebiesnymi siłami Hospoda woschwalajuszczej, o nas że hresznych, pred Hospodiem chodatajstwuj, s radostiju i lubowiju wozzowiem: Radujsia, Jewfrosinije, niewiesto Christowa wsieczestnaja.

IKONY św. Eufrozyny