 Początki prawosławia na Podlasiu sięgają XI wieku - obszar między Bugiem i Narwią znalazł się wtedy w granicach księstw ruskich. Za czasów Jarosława Mądrego (1036-1054) teren Białostocczyzny należał do Rusi Kijowskiej i podlegał bezpośredniej jurysdykcji metropolitów stołecznej katedry. Za panowania Giedymina (1315-1341) Podlasie stało się integralną częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego. Unia brzeska z 1596 roku delegalizowała prawosławie na ziemiach Rzeczypospolitej. Przy prawosławiu pozostało jedynie biskupstwo białoruskie z siedzibą w Mohylewie. Jego ordynariusze zarządzali wszystkimi prawosławnymi parafiami w szlacheckiej Polsce (także na Białostocczyźnie). Sytuacja zmieniła się w okresie zaborów. Królestwo Pruskie zamierzało utworzyć na Podlasiu niezależne biskupstwo, ale plany te nigdy nie zostały zrealizowane, gdyż w 1807 roku (na mocy traktatu w Tylży) ziemię białostocką włączono do Imperium Rosji. Nowy obwód podporządkowano jurysdykcji arcybiskupa mińskiego. Sobór w Połocku (1839 rok) to powrót unitów do wiary ojców - prawosławne parafie na Podlasiu wchodzą w skład diecezji wileńskiej. W 1900 roku Białostocczyzna znalazła się w nowoutworzonej diecezji grodzieńsko-brzeskiej. Ten renesans przerywa I wojna światowa. Obawa przed nadchodzącymi wojskami niemieckimi zmusza ludność prawosławną do masowej ewakuacji w głąb Rosji. W odrodzonej II Rzeczypospolitej prawosławie traktowane jest jako relikt zaborów. Hierarchii udaje się jednak odbudować strukturę administracyjną. Na czele reorganizowanej diecezji grodzieńskiej staje bp Sawa (Sowietow). Politykę ucisku władz sanacyjnych wobec Kościoła Prawosławnego w Polsce zamyka II wojna światowa. 17 września 1939 roku Okręg Białostocki zostaje wcielony do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Bolszewicy likwidują niezależność polskiego prawosławia (tomos z 1924 roku) - jurysdykcyjne zwierzchnictwo nad Cerkwią przejmuje patriarchat moskiewski. Po napaści III Rzeszy na ZSRR faszyści organizują na Podlasiu tzw. Białoruski Autokefaliczny Kościół Prawosławny. W lutym 1946 roku uregulowano ostatecznie kwestię granic PRL. Cerkiew w Polsce w wyniku wojny straciła ok. 90% wcześniejszego stanu posiadania. Z dawnych diecezji na terytorium nowego państwa znalazły się jedynie biskupstwa: warszawskie i część grodzieńskiego (zwierzchnictwo nad Grodnem przejęła Białoruś i patriarchat moskiewski). 15 lipca 1946 roku Sobór Biskupów (tworzyli go wówczas metropolita Dionizy i bp Tymoteusz) dokonał reorganizacji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Erygowano trzy nowe diecezje (warszawską, białostocko-bielską oraz Ziem Odzyskanych). Urząd do Spraw Wyznań zatwierdził decyzję hierarchii. Białystok stał się siedzibą katedry biskupiej. W strukturach PAKP termin diecezja białostocko-gdańska pojawia się z dniem 12 listopada 1948 roku. W jurysdykcji arcybiskupa Tymoteusza znalazła się wtedy "polska" część dawnego biskupstwa grodzieńskiego (z wyjątkiem powiatu bielskiego) oraz Ziemie Odzyskane (Mazury, Warmia i Pomorze Gdańskie). Rok 1951 to ostateczna korekta granic eparchii. W 1981 roku arcybiskup Nikanor odchodzi w stan spoczynku - nowym ordynariuszem zostaje bp Sawa. Pod jego kierownictwem diecezja przeżywa lata największego rozwoju. Liczba parafii z 38 zwiększa się do 57 (stan osobowy księży: z 45 kapłanów do 110 duchownych). Ingres biskupa Jakuba na katedrę białostocką odbył się 22 maja 1999 (9 lat później władyka otrzymał godność arcybiskupią). 1 kwietnia 2008 roku wikariuszem diecezji białostocko-gdańskiej (z tytułem biskupa supraskiego) zostaje dotychczasowy biskup bielski Grzegorz.
Od 1948 roku diecezją zarządzali:
abp Tymoteusz (Szretter) [1948-1961]
abp Stefan (Rudyk) [1961-28 styczeń 1965]
abp Nikanor (Niesłuchowski) [1965-1981]
abp Sawa (Hrycuniak) [1981-1999]
abp Jakub (Kostiuczuk) [od 1999]
| 
